Læknar segja að slys hafi orðið í stjórnsýslunni

„Hvers vegna eru leghálsskimunarsýni send til útlanda til greiningar? Svara heilbrigðisráðherra er óskað,“ segja þau Anna Margrét Jónsdóttir, Ísleifur Ólafsson og Þorbjörn Jónsson í grein í Morgunblaðinu í dag. Greinina má lesa hér fyrir neðan.

Þorbjörn segir mikilvægt að stjórnsýsluþáttur málsins sé skoðaður. Svo virðist sem gengið sé þvert á ráðleggingingar fagfólks úr ýmsum hópum, sem hafi verið skipaður af yfirvöldum, sem allir leggi til að rannsóknirnar verði gerðar á rannsóknarstofum innanlands. „Þá er ákveðið á lokametrunum að það séu ekki innviðir í landinu til að gera þetta hér á landi. Þetta lýsir miklu vantrausti,“ segir hann.

„Ég hef unnið í fjörtíu ár á rannsóknardeildum spítalans og rökin sem notuð eru nú eru þvílík öfugmæli. Við höfum hugsað mikið um þetta og okkur þykir mikilvægt að ráðamenn svari þeim spurningum sem við setjum fram í greininni.“

Þorbjörn segir mikilvægt að málið komist úr upphrópunum í efnisatriðið. „Hvers vegna var leitað til ólíkra sérfræðihópa ef aðeins átti að hlusta á sérfræðinga ráðuneytisins? Af hverju er talið að þeir viti betur?“

Í greininni segir meðal annars: „Margt er ámælisvert í ferli þessa máls og það hefur verið harðlega gagnrýnt m.a. af læknaráði Landspítalans, Félagi rannsóknarlækna, lífeindafræðingum og kvensjúkdómalæknum. Full rök eru fyrir því að tryggja megi gæði og öryggi slíkra rannsókna hér á landi.“ Og:

„Af hverju varð þessi kúvending á lokastigi málsins? Er þetta birtingarmynd íslenskrar stjórnsýslu? Hvernig ætla þingmenn að taka á stjórnsýslu af þessu tagi?“

Mynd/Læknablaðið

Slys í stjórnsýslunni

Eftir Önnu Margréti Jónsdóttur, Ísleif Ólafsson og Þorbjörn Jónsson

Íslensk heilbrigðisyfirvöld hafa ákveðið að rannsóknir á leghálsskimunarsýnum verði gerðar á rannsóknarstofu í Hvidovre í Danmörku. Meginreglan er að sýni eru rannsökuð á Íslandi, enda tryggir slíkt skjóta afgreiðslu, öryggi og hagkvæmni. Með nýju fyrirkomulagi var ákveðið að flytja leghálssýnagreiningar á erlenda rannsóknastofu. Þessi stefnubreyting kallar á viðhlítandi skýringar stjórnvalda.

Margt er ámælisvert í ferli þessa máls og það hefur verið harðlega gagnrýnt m.a. af læknaráði Landspítalans, Félagi rannsóknarlækna, lífeindafræðingum og kvensjúkdómalæknum. Full rök eru fyrir því að tryggja megi gæði og öryggi slíkra rannsókna hér á landi.

Það að færa þessar greiningar til útlanda stangast á við álit skimunarráðs, embættis landlæknis, meirihluta fagráðs um leghálsskimanir og verkefnastjórnar um framkvæmd breytinga á krabbameinsskimunum. Allir hafa ráðlagt að HPV-veirupróf og frumurannsóknir á leghálssýnum verði gerð á rannsóknarstofum innanlands. Til yfirlits er gott að rýna í tímalínu þessa máls:

1. 1. 1. Árið 2018 skipaði landlæknir skimunarráð sem koma skyldi með tillögu um það hvernig stjórn og skipulagi krabbameinsskimana væri best fyrir komið. Skimunarráð skilaði áliti í febrúar 2019 og í minnisblaði landlæknis, sem unnið var með hliðsjón af álitinu, segir m.a. svo: „Rannsóknarstofa frumustroka vegna leghálssýna gæti flust til Stjórnstöðvar skimana eða á Landspítalann.“ Áfram segir í minnisblaði landlæknis: „Veirurannsóknir á leghálssýnum verði gerðar á veirufræðideild Landspítalans.“ Í mars 2019 kynntu landlæknir og heilbrigðisráðherra þessar tillögur.
      2. Í ársbyrjun 2020 skilaði fagráð um skimun fyrir krabbameini í leghálsi álitsgerð. Í áliti meirihluta fagráðsins segir svo um HPV-veirurannsóknir á leghálssýnum: „Á Landspítala er fullkominn búnaður og þekking til HPVgreininga sem hefur gefið mjög góða raun undanfarið ár eftir að HPV-mælingar voru teknar upp á sýkla- og veirufræðideild Landspítala. Það er sama tækni og tækjakostur og notaður er í Svíþjóð og Danmörku.“ Enn fremur: „Meirihluti fagráðs telur mikilvægt að frumurannsóknarstofa verði á vegum meinafræðideildar Landspítala. Nauðsynlegt er að halda slíkri þekkingu og skilvirkni hér á landi.“
      3. Í febrúar 2020 birtir vefur Stjórnarráðsins tillögur verkefnisstjórnar um framkvæmd krabbameinsskimana. Þar segir meðal annars: „Verkefnisstjórnin leggur til að frumurannsóknir vegna leghálssýna færist til Landspítala.“ Um HPV-veirurannsóknir segir síðan: „Veirurannsóknir á leghálssýnum eru nú framkvæmdar á Landspítalanum og er gert ráð fyrir að svo verði áfram.“
      4. Í apríl 2020 svaraði Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra fyrirspurn á Alþingi um flutning leghálsskimana til Landspítalans. Ráðherra vísar til álits skimunarráðs og minnisblaðs landlæknis frá febrúar 2019. Ráðherra segir svo í svari sínu: „Verkefnisstjórn sem nýverið skilaði tillögum til ráðherra leggur til að frumurannsóknir vegna leghálssýna færist til Landspítala. Með því verða allar frumurannsóknir á landinu á einni hendi.“

Framkvæmdin, sem hefur verið ákveðin, og felst í að gera rannsóknir á leghálssýnum erlendis gengur í berhögg við ráðleggingar og álit opinberra aðila, nefnda og fagfólks. Af hverju varð þessi kúvending á lokastigi málsins? Er þetta birtingarmynd íslenskrar stjórnsýslu? Hvernig ætla þingmenn að taka á stjórnsýslu af þessu tagi? Ekki var heldur farið að ráðum landlæknis og skimunarráðs að hafa gott samráð við alla aðila málsins og nýta fyrirliggjandi fagþekkingu. Því vakna ýmsar spurningar sem óskað er eftir að ráðherra heilbrigðismála svari:

1. 1. 1. Hvaða aðili eða stofnun ákvað að allar rannsóknir á leghálsskimunarsýnum skyldu gerðar erlendis og hvenær var þetta ákveðið?
      2. Hvaða aðili ákvað að semja við rannsóknarstofu í Hvidovre í Danmörku? Var leitað eftir tilboðum frá öðrum aðilum?
      3. Hvað kostar langtímasamningur við dönsku rannsóknarstofuna? Hefur sá samningur verið undirritaður, ef svo er, hvenær var það gert?
      4. Hver hefur aðkoma Sjúkratrygginga verið að samningagerðinni við dönsku rannsóknarstofuna? Hvílir ef til vill útboðsskylda á svona stórum samningi um læknisþjónustu við erlendan aðila?
      5. Telur heilbrigðisráðherra að gæðum og öryggi lækningarannsókna á Landspítalanum sé ábótavant?
      6. Má búast við því að yfirvöld hafi forgöngu um það að fleiri lækningarannsóknir verði færðar frá Íslandi til útlanda í framtíðinn?
      7. Hvert verður aðgengi íslenskra lækna að leghálssýnum þegar og ef klínísk þörf verður á frekari rannsóknum?

Stjórnsýsla þessa máls vekur ótal spurningar og yfirvöldum ber skylda til að útskýra hvernig það gerðist að mikilvægum hluta af leghálsskimun var útvistað til danskrar rannsóknarstofu í lokaferli málsins. Það var gert þvert á álit fagaðila. Til að endurheimta glatað traust er nauðsynlegt að heilbrigðisráðherra upplýsi málið og snúi við fyrri ákvörðun. Það er stórslys fyrir heilbrigðisþjónustuna ef þessar rannsóknir færast út fyrir landsteinana og mikilvæg sérþekking glatast hér á landi.

Höfundar eru læknar og stjórnarmenn í Félagi íslenskra rannsóknarlækna. Anna Margrét er formaður félagsins.

Mynd/Skjáskot/Morgunblaðið